ببین دوست عزیز! اصل تربیت، «ایجاد فضای رشد» هست. یعنی زمینه رشد فرزندانت رو مهیا کنی. دستوری عمل کردن؛ این کار رو بکن؛ اون کار رو نکن؛ خیلی کم نتیجه می‌ده. اصل تربیت همون رفتاری هست که شما و همسرتون در خونه دارید؛ فضایی هست که در خونه درستش می‌کنید. اگه فضای معنوی و بدون گناهی در منزل باشه، به طور طبیعی فرزند باتقوا و باایمان رشد می‌کنه.
البته در سنین نوجوانی فرزند به یه سری هشدارها و هوشیاری‌هایی نیاز داره؛ به همین خاطر پیشنهاد می‌کنم از همین الآن علم و آگاهیتو در این زمینه بالا ببری و سعی کنی کتاب‌های مفید در زمینه تربیت فرزندان بخونی؛ سخنرانی‌های کارشناسان دینی رو دنبال کنی و هر روز کلی مطلب جدید یاد بگیری.
البته، حتماً حتماً لازمه که مدام برای عاقبت‌به‌خیری و صالح شدن فرزندانت دعا کنی و از خدا و اهل بیت (ع) بخواهی که کمکت کنن.
حالا با یه برنامه‌ریزی دقیق می‌تونی به امید خدا در تربیت فرزندانت موفق و نمونه بشی. ان شاء الله.
برای آینده فرزندانت چه برنامه‌ای داری؟
اول از همه دوست عزیز!، بگو ببینم، برای تربیت فرزندانت چه برنامه‌ای داری؟ از کجا می‌خوای شروع کنی؟ چطوری می‌خوای ادامه بدی تا بچه‌های صالح و باتقوا و مؤدب تربیت کنی؟ می‌تونی خلاصَشُ بگی؟
1.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
با فکر و مطالعه و شنیدن سخن بزرگان میشه یه تربیت مؤثر داشته باشی؛ البته به شرط این که خدا کمکت کنه.
اهمیت سنین کودکی در رشد انسان‌ها
ببین دوست عزیز! یکی از مهمترین و حساس‌ترین مراحل رشد در سنین کودکی و در محیط خانواده‌ست! خانواده و مخصوصاً مادر نقش بسیار مهمی در این زمینه داره.
امام علی (علیه السلام) درباره تربیت کودک به امام حسن (علیه السلام) می‌فرماید: «دل کودک مثل زمینی خالی است که هر بذری در آن پاشیده شود، می پذیرد.»[1]
چطوری فضاسازی کنیم؟
1. محیط خانواده
محیط خونه، محیط مهر و محبت و گفتگو و تعامل باشه؛ مثل آروم صحبت کردن؛ مؤدب رفتار کردن؛ غیبت نکردن؛ بدبینی نداشتن؛ ناشکری نکردن؛ ذکر کردن نعمت‌های خدا؛ ذکر اهل بیت (ع)؛ مطالعه داستان‌های اهل بیت (ع) به ویژه موقع خواب و … همه این‌ها باعث میشه که فضای مناسبی در خونه ساخته بشه.
سعی کنید فضای گفتگوی دو طرفه رو در همه زمینه‌ها و در همه سنین با فرزندتون داشته باشید. فرزند عادت کنه که هر سؤال یا مشکلی که براش پیش می‌یاد، با شما در میون بذاره. این هنر مادرهاست.
می‌تونی چند نمونه از کارهایی که می شه در خونه فضاسازی کرد یا انجامش دادی رو بشماری؟
2.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. فضای رسانه
فرزند در سنین کودکی با تلویزیون و شبکه پویا مأنوسه؛ آروم آروم وقتی بزرگتر میشه، فیلم‌های سینمایی، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و سینمای مجازی و … فرزند رو با خودش هر جا که بخواد می‌بره.
گاهی کودک همراه با پدر و مادر فیلم ترسناک یا نامناسب میبینه، این می‌تونه آثار خیلی بدی داشته باشه! این یعنی این که پدر و مادر فضای رسانه‌ای رو برای کودکشون نامناسب کردن.
- دیدن فیلم های مفید، آموزنده …
- ندیدن فیلم های ترسناک و ….
- نشنیدن موسیقی‌های تند و مطربی که اثرات خیلی مخربی بر روح و روان کودک و حتی بزرگسالان داره.
- شنیدن مداحی و موسیقی‌ها با اشعار و مفاهیم خوب و مذهبی؛ که هیجان و امید داره؛ مثل «سلام فرمانده».
- صحبت و گفتگو با فرزند در مورد فیلم‌ها و سریال‌ها و …
خلاصه این که کارهای زیادی رو میشه انجام داد تا یه «فضای رسانه‌ای مناسب» برای تربیت فرزندتون ایجاد بشه؛ خصوصاً گفتگو و شنیدن حرف و نظر فرزند، می‌تونه به شما کمک کنه که حال و هوای فرزندتون رو بشناسید و در صورت نیاز بهش جهت بدهید. خوبی‌ها و بدی‌های فیلم‌ها رو توضیح بدهید؛ به موقع هشدار بدهید؛ یا در مواردی فرزند رو به تماشای فیلم‌های خوب و جذاب و آموزنده ترغیب کنید و …
کار آسونیه؛ فقط حوصله می‌خواد؛ البته با مطالعه و شنیدن صحبت کارشناسای مذهبی در تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی می‌تونید آگاهی و تجربه تونو افزایش بدهید.
نظر شما چیه؟ برای ایجاد یه «فضای رسانه‌ای» مناسب، دیگه چه کارهایی میشه انجام داد؟
3.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. فضای دوستان
در یه فضای صمیمی و دوستانه از فرزندتون بخواهید که در مورد دوستاش براتون حرف بزنه؛ مثلاً ازش سؤال کنید: «راستی! حسین که می‌خواست بره کلاس انگلیسی، رفت؟»، «از دوستات چندتاشون مسجد می‌رن؟» «کدومشون بچه‌های خوبی هستن؟» و … در این گفتگوها و خاطراتی که فرزند برای شما تعریف می‌کنه، هم محبت ایجاد میشه و هم شما می‌تونید دوستاش رو بشناسید و بهش جهت بدهید تا با دوستای بد، بی‌تربیت، منحرف و هتاک همراهی نکنه.
مسجد و دوستای مسجدی؛ پایگاه بسیج، کانون مسجد و … می‌تونه فضاهای خوبی برای پیدا کردن دوست خوب باشه؛ هر چند که باز هم باید مراقب فرزند بود.
4. فضای تحصیل
دوستای مدرسه، همکلاسی، معلم و مدیر مدرسه می‌تونن در شخصیت فرزند اثرات زیادی داشته باشن. با گفتگو و تعامل با فرزندتون می‌تونید هم محیط تحصیل فرزند رو بشناسید و هم ایشون رو در مواقع لزوم آگاهی بدهید.
مراحل تربیت دینی فرزندان
تربیت فرزند سه مرحله داره:
هفت سال اول: مشاهده و تقلید
مرحله اول مشاهده‌ست؛ یعنی کودک، تا قبل از شش هفت سالگی، رفتار پدر و مادر رو مشاهده می‌کنه و دقیقاً همون رفتار رو تقلید می‌کنه؛ یعنی اگه ببینه ما نماز می‌خونیم، او هم نماز می‌خونه؛ میبینه ما کتاب می‌خونیم، میاد مثل ما کتاب دستش می‌گیره و ادای مطالعه رو در میاره و …؛ به همین نسبت وقتی که رفتار بدی ببینه، اونو هم تقلید می‌کنه؛ اگه خدای نکرده در محیط خونه، دعوا و تنش باشه؛ ناشکری و گله کردن باشه؛ دیدن فیلم‌های ناجور باشه، کودک هم اثر می‌پذیره.
مشاهده، تقلید و تکرار آروم آروم شخصیت کودک رو شکل می‌ده و به این رفتارها علاقه‌مند میشه.
پس این مرحله، خیلی مرحله مهمیــه؛ کودک ما تا سن هفت سالگی از طریق مشاهده رفتار ما تربیت میشه.
خُب، حالا اگه بتونیم در این سنین محبت و علاقه به خدا و ائمه اطهار (ع) رو در فرزندانمون ایجاد کنیم، خیلی عالی میشه؛ چون اولیای دین، بهترین الگوهای هدایت و تربیت هستند.
به نظر شما چه رفتارهایی می‌تونه الگوی خوبی برای بچه ها باشه؟
4.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.هفت سال دوم: دوران مدرسه و یادگیری
مرحله دوم که دوره مدرسه رفتن هست، فرزند آمادگی زیادی برای یادگیری و رشد کردن داره. تو این سن، پدر و مادر باید به صورت جدی‌تر به تربیت دینی فرزندشون بپردازن و از او بخوان که نماز بخوونه؛ از رفتارهای حرام دوری کنه؛ البته همراه با آرامش و محبت؛ جدیت و اقتدار.
در این مرحله، خیلی خیلی مناسبه که بچه‌هامون رو با مفاهیم قرآن آشنا کنیم؛ چون بهترین روش تربیت با انس با قرآن به دست میاد؛ چون قرآن خودش رو بهترین و پایدارترین راه هدایت معرفی می‌کنه.
خدا در قرآن می فرماید: «قطعاً این قرآن به راه و روشی که پایدارترین، دقیق‌ترین و بهترین هست، راهنمایی می‌کنه. (یعنی حتی به مرور زمان روش بهتری رو پیدا نمی‌کنید.) و به مؤمنینی که کار خوب انجام بدن؛ (یعنی قرآنی رفتار کنن) اجر و پاداش بزرگی رو بشارت بده.» [2]
حالا شما برای أنس با قرآن فرزندانت چه برنامه‌ای داری؟
4.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
هفت سال سوم: نظرخواهی و مشورت‌دهی
هفت ساله سوم که حدود سنین 14 تا 21 سال هست، مرحله‌ایـه که نظرات فرزند با پدر و مادرش متفاوت میشه؛ اکثر نوجوونا می‌خوان متفاوت باشن؛ مثل پدر و مادرشون نباشن؛ می‌خوان دنیای جدیدی رو تجربه کنن؛ اوج هیجان و تحرک و حتی خطر رو حس کنن و با دوستانشون لذت‌های جدیدی رو تجربه کنن و …
شما باید از فرزندتون نظر بخواهید و با آگاهی‌دهی و شخصیت‌بخشی، بهش مشورت بدی و در تصمیم‌گیری کمکش کنی؛ مثلاً بگی: «من نظرم اینه که فلان کار رو انجام بدی؛ چون رشد می‌کنی؛ شخصیت خوبی پیدا می‌کنی و … اما با این حال تصمیم با خودت.»؛ مگه در مواردی که خط قرمز هست؛ مثلاً فرزند می‌خواد کار حرامی رو انجام بده یا با دوستای ناباب رفت و آمد کنه؛ یا کاری که قبح اجتماعی زیادی داره. تو این موقعیت باید با مهربونی و قاطعیت؛ با دلسوزی و جدیت نوجوون رو از کاری که می‌کنه نهی کنی. بهتره این قسمت توسط پدر یا پدربزرگ انجام بشه.
با گفتگو و شخصیت‌بخشی به فرزند، او هم احترام متقابل، ادب در محضر بزرگتر، گفتگوی مسالمت‌آمیز، شیوه فکر کردن، طرز صحبت کردن و خیلی چیزای دیگه رو یاد می‌گیره.
سن تثبیت شخصیت
حدود 21 سالگی سن تثبیت شخصیت هست؛ یعنی شخصیت فرزند شکل گرفته و دیگه پدر و مادر نمی‌تونن اثرگذار باشن.
بعد از این دوران، انتظار می‌ره، به لطف خدا و عنایت اهل بیت (ع) تلاش‌ها و زحمات ما به ثمر نشسته باشه و یه فرزند باایمان و باتقوا داشته باشیم و تونسته باشیم گلی از گل‌های بهشت رو تربیت کرده باشیم؛ همان‌طور که پیامبر رحمت فرمودند: «فرزند صالح، گُلی خوشبو از گل‌های بهشت است.»[3]
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: فرزند در هفت سال اول حاكم هست؛ (يعنى آزاد و رهاست؛ یعنی خواسته فرزند باید مورد توجه قرار بگیره و نباید بر او سخت گرفت و تربیت باید با لطافت و ظرافت و مناسب با فهم کودک انجام بشه؛) و در هفت سال دوم (یعنی 7 تا 14 سالگی) بنده است؛ (يعنى بايد كاملاً تحت تربيت باشه؛ بهش امر و نهی بشه؛ یاد بگیره حرف بزرگترها رو گوش کنه؛ بهشون احترام بذاره؛ نماز بخونه، حجابشو رعایت کنه و …) و در هفت سال سوم وزير است؛ (یعنی بايد مورد مشورت قرار بگيره؛ از او نظرخواهی کرد؛ گفتگو کرد؛ باهاش معامله کرد و … پیامبر اکرم در ادامه می فرمایند) اگر در 21 سالگى اخلاقش رضايت بخش شد، كه بهتر؛ وگرنه طردش کن (یعنی رهایش کن؛ کاری به کارش نداشته باش) كه در نزد خدا معذورى.[4] (یعنی اگه سه مرحله قبل رو رعایت کردی؛ اما فرزند هدایت نشد، گناه فرزند رو به پای پدر و مادر نمی‌نویسن.)
نظراتت رو برامون ارسال کن.
موفق و پیروز و سربلند باشید!
[1]. إِنَّمَا قَلْبُ اَلْحَدَثِ كَالْأَرْضِ اَلْخَالِيَةِ مَهْمَا أُلْقِيَ فِيهَا مِنْ كُلِّ شَيْءٍ قَبِلَتْه (غرر الحکم: ج 1، ص 87)
[2]. إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا (اسراء/9)
[3]. إنّ الوَلدَ الصّالِحَ رَيحانَةٌ مِن رَياحِينِ الجَنّةِ (الکافي: جلد ۶، صفحه۳)
[4]. اَلْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ فَإِنْ رَضِيتَ أَخْلاَقَهُ لِإِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَ إِلاَّ فَاضْرِبْ عَلَى جَنْبِهِ فَقَدْ أَعْذَرْتَ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى (وسائل الشیعة: ج۲۱، ص۴۷۶)
